بیایید فرض کنیم من قصد انجام جرمی نظیر یک تخلف رانندگی دارم .در این صورت اگر جریمه از پنجاه هزار تومان به دویست هزار تومان افزایش یابد بسیار محتمل خواهد بود که از جرم صرف نظر کنم . زیرا با یک حساب سر انگشتی پیش خودم به این نتیجه می رسم که جرم به صرفه نیست. حال بیایید جریمه را به بیست میلیون تومان افزایش دهیم مطمئنا من دیگر فکر تخلف رانندگی را هم به سرم راه نمی دهم.با این حال به طور واقعی حتی با چنین مبلغ هنگفتی بازهم در جامعه کسانی وجود خواهند داشت که به جرم خود ادامه می دهند.اما بیایید روند قبلی را ادامه دهیم . جریمه را دویست میلیون افزایش می دهیم . مبلغی هنگفت است. و باید به میزان هنگفتی اش از جرم پیشگیری کند. اما متاسفانه دیگر شاهد کاهش جرم نخواهیم بود.
منظور این است که در فرآیند صعودی نمودار مجازات-پیشگیری همیشه یک نقطه توقف وجود دارد. همان نقطه ایی که در یک ضرب المثل به صورت زیبایی به تصویر کشیده شده است" آب که از سر گذشت چه یک وجب چه صد وجب" همچنین قبل از این سطح توقف ، سطح دیگری نیز وجود خواهد داشت که روند صعودی پس از آن با نرخ کند تری به صعود خود ادامه می دهد.
وضع وقتی پیچیده تر می شود که در یابیم همه مجرمان به هنگام جرم حتی دست به این حساب سر انگشتی نیز نمی زنند! بسیاری از جرائم در شرایطی به شدت احساسی رخ می دهند . شرایطی که در آن محاسبات ریاضیاتی ما به هیچ گرفته می شوند. در واقع یک قاتل هنگام ارتکاب به جرم چندان به این فکر نمی کند که مجازاتش اعدام است یا ۲۰ سال حبس!
با این همه ما همواره به دنبال کمترین میزان مجازات و بیشترین میزان پیش گیری خواهیم بود. اما این سطح بهینه از مجازات به جز با تحقیقات پلکانی مشخص نمی شود. می توان مجازات را به صورت پلکانی دست کاری کرد تا به سطح بهینه مجازات دست یافت . بگذریم از این که تفسیر جزم اندیشانه ی دین (یا از دین)به ما این اجازه را نمی دهد. زیرا این سطوح از قبل به وسیله ی قوانین آسمانی تعیین شده اند.
نکته ی جالبی که در اینجا می توان ذکر کرد این است که هر از چند گاهی می توان و باید این سطوح را دست کاری کرد . زیرا پس از آنکه نوعی رفتار به وسیله ی تنبیه به جامعه القا شد در بسیاری از موارد نیازی به ادامه تنبیه نیست. زیرا آن نوع رفتار به هنجار بدل می شود و به نوعی جزئی از اخلاق عرفی جامعه می شود.به همین دلیل بعد از مدتی می توان باز هم مجازات را کمتر کرد.
از این رو علم مجازات علمی زمینی است. و همواره باید به دست بشر بالا و پایین شود تا بهترین و بهینه ترین میزان مجازات تعیین گردد.
پی نوشت : اگر رابطه ی مجازات-پیشگیری همیشه صعودی بود ایران به عنوان دومین کشور دارای آمار اعدام ، حداقل می بایست در لیست ده کشور امن دنیا باشد.
اعدام